Αναθέσατε πρόσφατα μια μετάφραση σε κάποιον μεταφραστή ή μεταφραστικό γραφείο ή εταιρεία που σας συνέστησαν ως «καλή και συμφέρουσα επιλογή»; Μήπως στη συνέχεια εντυπωσιαστήκατε και από την πολύ χαμηλή προσφερόμενη τιμή της μετάφρασης ή ακόμα και από την ταχύτατη παράδοσή της; Μήπως, όμως, διαπιστώσατε τελικά ότι η μετάφραση που σας παρέδωσαν περιείχε απαράδεκτα λάθη, ασυναρτησίες, ασυνέπειες στην απόδοση της ορολογίας ή προτάσεις που απλώς «δεν ακούγονται καλά στα ελληνικά»; Αν σας συνέβησαν όλα αυτά, είναι πολύ πιθανό η μετάφραση που παραλάβατε να είναι προϊόν «αυτόματης μετάφρασης».
Η «αυτόματη» ή «μηχανική» μετάφραση είναι μια λύση που βρίσκεται στη διάθεση του κοινού και των μεταφραστών εδώ και δεκαετίες. Χάρη στις τεχνολογίες που ενσωματώνει, μπορεί κανείς εύκολα και γρήγορα να παίρνει μια ιδέα για το περιεχόμενο ενός κειμένου που έχει συνταχθεί σε μια γλώσσα την οποία δεν γνωρίζει. Επίσης, χάρη στην ταχύτητα που προσφέρουν τα σχετικά συστήματα, υπάρχει πλέον η δυνατότητα απόδοσης τεράστιων όγκων περιεχομένου από μία γλώσσα σε κάποια άλλη, σε ελάχιστο χρόνο.
Η μηχανική μετάφραση βασίζεται στη δυνατότητα ενός λογισμικού να μεταφράζει αυτόματα, χωρίς την υποχρεωτική παρέμβαση μεταφραστή. Ως αντικείμενο πολύχρονης και εκτεταμένης επιστημονικής έρευνας, τα τελευταία χρόνια η μετάφραση αυτού του είδους έχει βελτιωθεί εντυπωσιακά. Μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας, όπως η Google, η Microsoft, η Facebook, η Amazon και άλλες, προσφέρουν διάφορες σχετικές υπηρεσίες που πλέον εμφανίζονται εντυπωσιακά βελτιωμένες, και μάλιστα προσφέρονται δωρεάν. Η λέξη «δωρεάν», βέβαια, είναι το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να προβληματίσει. Παράλληλα υπάρχουν και διάφορες ιδιωτικές εταιρείες που έχουν αναπτύξει αντίστοιχα συστήματα και τα διαθέτουν με χρέωση (ή και δωρεάν, για περιεχόμενο μικρού όγκου).
Το τελευταίο διάστημα, στη γκάμα των εν λόγω εργαλείων ευρείας διάθεσης ήρθε να προστεθεί και το eTranslate, η δωρεάν υπηρεσία μηχανικής μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Ενώ μέχρι και πριν μερικούς μήνες το eTranslate ήταν διαθέσιμο μόνο για το προσωπικό της ΕΕ και για τις δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμούς των κρατών μελών, σήμερα διατίθεται πλέον δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο. Το μόνο που απαιτείται είναι μια απλή εγγραφή στην υπηρεσία. Απευθύνεται κυρίως σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται για μια γρήγορη απόδοση διαφόρων ειδών περιεχομένου στη γλώσσα τους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μάλιστα, δημοσίευσε πρόσφατα και τα αποτελέσματα σχετικής έρευνας για τη χρήση του συστήματος από μικρομεσαίες επιχειρήσεις της ΕΕ (https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/sme-consultation-etranslation-and-language-technologies).
Σε ό,τι αφορά τον μεταφραστή, τα συστήματα μηχανικής μετάφρασης αποτελούν συχνά επαγγελματικό «πειρασμό». Είναι μια λύση που υπόσχεται γρήγορο και σχετικά φθηνό αποτέλεσμα (ανάλογα με το σύστημα που θα επιλεγεί). Ο μεταφραστής μπορεί να έχει «έτοιμη» σε μερικά λεπτά μια μετάφραση για την οποία, σε διαφορετική περίπτωση, θα αφιέρωνε πολλαπλάσιο χρόνο, προχωρώντας, στη συνέχεια, στις όποιες διορθώσεις θεωρεί ότι απαιτούνται. Ταυτόχρονα, ο μεταφραστής μπορεί να προσφέρει στον πελάτη του μια πολύ χαμηλότερη τιμή, παραδίδοντας μάλιστα τη μετάφραση και σε χρόνο που θα εξυπηρετήσει ή και θα εντυπωσιάσει τον πελάτη.
Ωστόσο, τα συστήματα μηχανικής μετάφρασης γενικότερα, αλλά και οι αυτόματες μεταφράσεις μεταξύ μιας ξένης γλώσσας και των ελληνικών ειδικότερα, κρύβουν παγίδες. Οι λόγοι πίσω από αυτές τις παγίδες ερευνώνται από τους επιστήμονες του χώρου εδώ και πολλά χρόνια.
Ο πελάτης, όμως, δεν ενδιαφέρεται για αυτούς τους λόγους. Ενδιαφέρεται αποκλειστικά και μόνο για το αποτέλεσμα που θα παραλάβει.
Ας δούμε το παρακάτω παράδειγμα, με τη μετάφραση μιας πρότασης από το eTranslate της ΕΕ:
President von der Leyen visited Denmark and had a short talk with John, a local nurse.
Ο Πρόεδρος von der Leyen επισκέφθηκε τη Δανία και είχε μια σύντομη συζήτηση με τον John, μια τοπική νοσοκόμα.
Τι παρατηρούμε εδώ;
Πρώτον, το σύστημα δεν γνωρίζει την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Δεύτερον, το σύστημα δεν αντιλαμβάνεται ότι ο John είναι νοσοκόμος.
Ας δούμε πώς αντιμετωπίζεται η ίδια πρόταση από το Google Translate, το δωρεάν σύστημα μηχανικής μετάφρασης της Google:
President von der Leyen visited Denmark and had a short talk with John, a local nurse.
Ο Πρόεδρος von der Leyen επισκέφθηκε τη Δανία και είχε μια σύντομη συζήτηση με τον John, έναν τοπικό νοσοκόμο.
Εδώ παρατηρούμε ότι επιλέγεται η σχετικά επαρκής απόδοση «νοσοκόμος», ωστόσο το πρόβλημα με το γένος της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν παραμένει.
Και στα δύο παραδείγματα, το «τοπική νοσοκόμα/νοσοκόμος» είναι ένα ακόμα ζήτημα, καθώς πρόκειται για ένα τμήμα της πρότασης που δεν λειτουργεί σωστά στα ελληνικά: Πώς σας ακούγεται το «ο Κώστας είναι τοπικός νοσοκόμος»; Υπάρχει και υπερτοπικός, κοινοτικός, περιφερειακός, εθνικός νοσοκόμος; Δεν θα περιμένατε από τον μεταφραστή σας μια καλύτερη απόδοση, όπως «ο Κώστας είναι/εργάζεται ως νοσηλευτής σε νοσοκομείο της περιοχής»; Τι συνειρμούς δημιουργεί το «τοπικός νοσοκόμος»;
Η επιστημονική βιβλιογραφία που εξηγεί τις αιτίες και τις προσπάθειες αντιμετώπισης των παραπάνω προβλημάτων είναι πραγματικά αχανής. Ειδικά το πρόβλημα της μετάφρασης προτάσεων όπως αυτή με τον «John, μια τοπική νοσοκόμα» είναι ένα πολύ γνωστό πρόβλημα που ονομάζεται «προκατάληψη λόγω φύλου» (gender bias) και υπάρχει σε όλα τα συστήματα μηχανικής μετάφρασης. Με βάση τον σχεδιασμό και τον τρόπο λειτουργίας του, το σύστημα απλά έχει εκπαιδευτεί με δεδομένο ότι η λέξη «nurse» είναι πιθανότερο να σημαίνει «νοσοκόμα».
Ωστόσο, τι είναι αυτό που ενδιαφέρει εσάς, ως πελάτη; Σας ενδιαφέρει ο μεταφραστής που έχετε επιλέξει να εντοπίσει τα παραπάνω προβλήματα και να τα διορθώσει. Και αν είναι πράγματι εύκολο ένας μεταφραστής να εντοπίσει το λάθος «τον John, μια τοπική νοσοκόμα», δεν είναι εξίσου αυτονόητο το ότι θα γνωρίζει ότι «φον ντερ Λάιεν» είναι η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Όσο κι αν μπορεί να σας φαίνεται προφανής, η γνώση αυτού του είδους δεν είναι αυτονόητη για πολλούς μεταφραστές, όπως μας έχει επισημανθεί κατά καιρούς από πελάτες που παρέλαβαν από επίδοξους μεταφραστές μεταφράσεις με αντίστοιχα προβλήματα, προβλήματα δηλαδή που δείχνουν ότι ο μεταφραστής δεν διέθετε το υπόβαθρο ευρύτερων γνώσεων που απαιτείται για το περιεχόμενο που μεταφράζει.
Στα παραπάνω προβλήματα των συστημάτων μηχανικής μετάφρασης θα πρέπει να προστεθούν και τα εξής:
- Η εξειδικευμένη ορολογία (είτε τεχνική, αλλά είτε και νομική, οικονομική ή άλλη) δεν αποδίδεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο κάθε φορά που ένας συγκεκριμένος όρος εμφανίζεται σε ένα μακροσκελές κείμενο ή αρχείο. Αυτή είναι ακόμα μία «παγίδα», καθώς ο μεταφραστής μπορεί να διορθώσει έναν όρο τη δεύτερη φορά που αποδίδεται λάθος στο ίδιο κείμενο ή αρχείο, αλλά να μην εντοπίσει και τις πέντε ή έξι, για παράδειγμα, διαφορετικές αποδόσεις του όρου που μπορεί να υπάρχουν σε ένα περιεχόμενο 15.000 λέξεων, ειδικά όταν οι αποδόσεις αυτές είναι παρεμφερείς.
- Όσο πιο δημιουργική είναι η γλώσσα του προς μετάφραση περιεχομένου, τόσο λιγότερο ικανοποιητική είναι η μηχανική μετάφραση που παράγεται. Αντιθέτως, όσο πιο «στεγνό» γλωσσικά είναι το περιεχόμενο που πρέπει να μεταφραστεί, όσο λιγότερες περίτεχνες ή μεταφορικές προτάσεις περιέχει, τόσο πιο ικανοποιητικό θα είναι το αποτέλεσμα.
«Ωραία», θα μπορούσατε να σκεφτείτε. «Το περιεχόμενο που πρέπει να αναθέσω για μετάφραση είναι καθαρά τεχνικό, δεν περιέχει σύνθετα γλωσσικά σχήματα ούτε περίτεχνες προτάσεις, οπότε δεν θα έχω πρόβλημα». Είναι έτσι;
Όχι, δεν είναι έτσι. Για να προσφέρει ικανοποιητικά αποτελέσματα, ένα σύστημα μηχανικής μετάφρασης πρέπει να είναι «εκπαιδευμένο» στο αντικείμενο του περιεχομένου σας. Και τι σημαίνει «εκπαιδευμένο»; Σημαίνει ότι οι δημιουργοί του πρέπει να έχουν «φορτώσει» σε αυτό δεκάδες εκατομμύρια προτάσεις (και ο αριθμός αυτός, πιστέψτε μας, δεν είναι υπερβολή), ώστε το σύστημα να μπορεί να λειτουργεί σύμφωνα με τον σχεδιασμό του. Και πώς είστε εσείς σε θέση να γνωρίζετε εάν έχει γίνει αυτό; Πολύ απλά, δεν είστε.
Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα σας προσφερθούν μεταφραστικές υπηρεσίες σε «πραγματικά ελκυστική» τιμή και μάλιστα με «ταχύτατη παράδοση», σκεφτείτε το εξής: Μήπως τελικά το μεταφρασμένο περιεχόμενο που θα παραλάβετε θα είναι απαράδεκτο, με αποτέλεσμα να αναγκαστείτε να αναθέσετε εκ νέου τη μετάφραση αλλού, επωμιζόμενοι το αντίστοιχο κόστος σε χρόνο και σε χρήμα; Μήπως η απαράδεκτη αυτή ποιότητα οφείλεται στο γεγονός ότι ο μεταφραστής χρησιμοποίησε ένα από τα πολλά δωρεάν συστήματα μηχανικής μετάφρασης, χωρίς να έχει τις απαραίτητες γνώσεις, δεξιότητες ή ακόμα και την πρόθεση να επεξεργαστεί σωστά το αποτέλεσμα πριν σας το παραδώσει;
Στην ALPHABET παρακολουθούμε πολύ προσεκτικά τη μεταφραστική τεχνολογία που αναπτύσσεται τα τελευταία 25 χρόνια, δεδομένου και ότι ο Γιάννης Παπανικολάου, ένας από τους τρεις εταίρους και διαχειριστές της εταιρείας μας, διαθέτει μεταπτυχιακό δίπλωμα σπουδών (M.Sc.) στη Μηχανική Μετάφραση. Είμαστε απολύτως ενήμεροι για σχεδόν όλα τα συστήματα μηχανικής μετάφρασης και ξέρουμε πολύ καλά τους περιορισμούς και τις «παγίδες» τους. Ο στόχος μας είναι πάντα να προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στους πελάτες μας, χωρίς να τους εκθέτουμε στους κινδύνους της χρήσης τέτοιων συστημάτων, δεδομένου ότι τους κινδύνους αυτούς τους γνωρίζουμε σε βάθος και τους αντιλαμβανόμαστε πλήρως.
